ΕΡΤ2 – ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ
ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ
«Βασίλης Βασιλικός» (Α’ και Β’ Μέρος)
Σάββατο 2 Δεκεμβρίου 2023, στις 16:00
Στη συγκεκριμένη εκπομπή, που αποτελείται από δύο (2) μέρη, αυτοβιογραφείται ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός. Μέσα από την εκπομπή «Μονόγραμμα» παρουσιάζονται στοιχεία από τη ζωή και το έργο του.
Στο πρώτο μέρος της εκπομπής, ο ίδιος αφηγείται βιώματα και μνήμες από τη μετεμφυλιακή Θεσσαλονίκη, την πόλη όπου μεγάλωσε, εμπειρίες που συνδέονται με τα πρώτα συγγραφικά του χρόνια. Περιγράφει με ιδιαίτερη ενάργεια τα χρόνια της στρατιωτικής του θητείας στην Αθήνα και το πολιτικό κλίμα της δεκαετίας του ’50. Σημαντικοί σταθμοί της αυτοβιογραφικής εξιστόρησης, η υποτροφία του για σπουδές στη δραματική σχολή του Πανεπιστημίου Yale και τηλεσκηνοθεσίας στη Νέα Υόρκη, η γνωριμία του με τον αριστερό διανοούμενο Δημήτρη Δεσποτίδη, ο οποίος διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην πορεία του, η δολοφονία του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη.
Αναφερόμενος στη συγγραφική του δραστηριότητα, ο Βασίλης Βασιλικός κάνει αναδρομή στα πρώτα του βιβλία τη “Διήγηση του Ιάσονα”, που σηματοδοτεί την πρώτη του εμφάνιση στη νεοελληνική πεζογραφία το 1953, τα “Θύματα ειρήνης”, την Τριλογία του (“Το φύλλο”, “Το πηγάδι”, “Τ’ αγγέλιασμα”), το “Ζ”, μιλώντας για το πεδίο των αφηγήσεών του που δεν είναι άλλο από την πόλη της Θεσσαλονίκης συνδεδεμένη με τις προσωπικές του εμπειρίες των νεανικών του χρόνων. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχουν τα τραύματα από την Κατοχή, όπως ο ξεκληρισμός των Εβραίων, που διαμόρφωσαν τη συνείδησή του και την ανάγκη του να τα αποτυπώσει στα γραπτά του. Κάνει λόγο για το λογοτεχνικό βραβείο της “Ομάδας των Δώδεκα” που του απονεμήθηκε για την Τριλογία.
Στη συνέχεια, μιλάει για το ξεκίνημα της αρθρογραφίας του, δραστηριότητα μέσα από την οποία επιδόθηκε στο κοινωνικό ρεπορτάζ, παράλληλα με την αναφορά στην πορεία του στον χώρο της πεζογραφίας, με βάση τα πολιτικά γεγονότα και την κοινωνική πραγματικότητα από όπου αντλεί τα θέματά του. Ειδική αναφορά κάνει στο γεγονός της δολοφονίας του Λαμπράκη που τον ενέπνευσε για το βιβλίο “Ημερολόγιο του Ζ” πριν να γράψει το περίφημο μυθιστόρημα “Ζ” (1966).
Εγκαινιάζεται την περίοδο αυτή η στροφή προς τον ρεαλισμό στη γραφή του. Παρακολουθούμε, επίσης, πτυχές της πολιτικής του δράσης έως τη Δικτατορία, οπότε αποφασίζει να φύγει και να δραστηριοποιηθεί στο εξωτερικό.
Τέλος, μιλάει για τη σχέση του με το ζεύγος Μελίνα Μερκούρη – Ζυλ Ντασέν.
Σε όλη τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλονται πλάνα από περιοχές και δρόμους της πόλης της Θεσσαλονίκης.
Το δεύτερο μέρος της εκπομπής αρχίζει με την περιγραφή των συνθηκών της υλοποίησης της ταινίας «Ζ» (Ζήτα) του Κώστα Γαβρά, βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Β. Βασιλικού που έγραψε το 1966. Στη συνέχεια, ο Β. Βασιλικός αφηγείται σχετικά με τη συγγραφική του δράση κατά την περίοδο της αυτοεξορίας του, με τόπους αναφοράς το Παρίσι, το Βερολίνο και τη Ρώμη, την εκδοτική του δυνατότητα τα χρόνια της δικτατορίας και τη διακίνηση των έργων του. Αναφέρεται στη σχέση του με αντιστασιακούς της ομάδας του Αλέκου Παναγούλη στη Ρώμη, όπως με τον Νίκο Ζαμπέλη που στάθηκε η αφορμή να γράψει «Το πορτραίτο ενός αγωνιστή: Νίκος Ζαμπέλης» (1973) με θέμα την απόπειρα εναντίον του Γεωργίου Παπαδόπουλου το 1968. Επίσης, κάνει ιδιαίτερη αναφορά στην επίδραση της ατμόσφαιρας της Ρώμης στη ζωή και στο έργο του, στις σχέσεις του με διανοούμενους της εποχής και στην ιδεολογική στάση του απέναντι στον τρόπο που ζει και συγγράφει. Καταθέτει την άποψή του σχετικά με τη θέση του συγγραφέα απέναντι στην εποχή του, μέσα από αναφορές στον Ίταλο Καλβίνο και τον Ζαν-Πoλ Σαρτρ, και αναλύει τη δική του σχέση με το παρόν, όπως αυτή διαφαίνεται στη συγγραφική του δημιουργία. Τέλος, κάνει αποτίμηση του έργου του, κατηγοριοποιώντας το σε βιβλία μυθοποιητικά και απομυθοποιητικά, αναφερόμενος παράλληλα στον ρόλο της γλώσσας, του βιώματος και της εκάστοτε πραγματικότητας από την οποία αντλεί τα θέματά του. Καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλονται κείμενα και βιβλία του.
Παραγωγός: Γιώργος Σγουράκης
Σκηνοθεσία: Νίκος Τριανταφυλλίδης
Φωτογραφία: Νίκος Γαρδέλης
Ηχοληψία: Βασίλης Κυριακόπουλος, Βασίλης Σκιαδάς
Μοντάζ: Γιάννης Κριαράκης
Συντονιστής παραγωγής: Κώστας Στυλιάτης
Διεύθυνση παραγωγής: Ηρώ Σγουράκη
Έτος παραγωγής: 1986