ΝΕΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
ΤΑ ΣΤΕΚΙΑ
Ιστορίες Αγοραίου Πολιτισμού
Σειρά ντοκιμαντέρ του Νίκου Τριανταφυλλίδη
Ημερομηνία μετάδοσης: Κυριακή 28 Ιουλίου 2019, στις 19:00
«Η πισίνα»
«Είναι απλώς μια δεξαμενή νερού, αρκετά μεγάλη για να μπεις μέσα» Φράνσις Χόντσον, συγγραφέας του βιβλίου «The Swimming Pool in Photography»
Άνθρωπος και νερό μπορούμε να πούμε πως συνδέονται με μια σχέση διαχρονική και διαπολιτισμική. Έτσι, από την αρχαία μυθολογία και τις θρησκείες ανά τον κόσμο μέχρι τα σύγχρονα ρεύματα της Κοινωνικής Βιολογίας και Ψυχολογίας, το νερό εμφανίζεται ως σύμβολο της ζωής και του θανάτου, του εξαγνισμού και της καθαρότητας της ψυχής, συνδέεται με τη χαλάρωση και την αναψυχή, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και ίσως τον σημαντικότερο συνδετικό δεσμό του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Γι’ αυτό και η έννοια της πισίνας δεν εξαντλείτε στο γνωστό στις μέρες μας ιδιωτικό σύμβολο πλουτισμού και επίδειξης.
Η πρώτη δημόσια δεξαμενή νερού, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πισίνα, είναι το «Μεγάλο Λουτρό» (The «Great Bath») στο Μοχέντζο Ντάρο στη σημερινή περιοχή του Πακιστάν, η οποία κτίστηκε περίπου το 2600 π.Χ. και η χρήση της εκτιμάται πως μάλλον σχετιζόταν με θρησκευτικές τελετές.
Η οργανωμένη κολύμβηση εμφανίζεται στην αρχαία Ελλάδα, η κολύμβηση αποτελούσε στοιχείο παιδείας, κοινωνικής καταξίωσης και στρατιωτικής εκπαίδευσης.
Προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε τον όρο πισίνα θα διαπιστώσουμε ότι, ανάλογα με τη χρονική περίοδο, σημαίνει εντελώς διαφορετικά πράγματα, μια και διαφοροποιούνται έντονα οι χρήσεις της. Ο γαλλικός όρος «piscine» – πισίνα (Λατινικά piscina, ψάρι, Λατινικά piscis), τη ρωμαϊκή εποχή συνδέεται με δεξαμενή που περιέχει ψάρια αλλά και ως διακοσμητικό στοιχείο στους κήπους ευκατάστατων. Την ίδια εποχή συναντάμε τον όρο πισίνα ανάμεσα στον εξοπλισμό των λουτρών. Από την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ώς την περίοδο του Διαφωτισμού, η έννοια της κολύμβησης, ακόμα και της υγιεινής και του λουτρού, ήταν πρακτικές που δεν άρμοζαν με τις ιδεοληψίες της εποχής.
Το κολύμπι ως αναψυχή, επανεμφανίζεται στην Αγγλία κατά τον 17ο και τον 18ο αιώνα και η πισίνα (πλωτή στις πρώτες εκδοχές της), διαμορφώνεται ως ο χώρος εκμάθησης της κολύμβησης για να αποφευχθούν οι πνιγμοί στα ποτάμια. Η πισίνα αρχίζει να εμφανίζεται και σε άλλες χώρες, είτε υιοθετώντας τη θεωρία της ωφέλειας του λουτρού για ιατρικούς λόγους, είτε με σκοπό την εκπαίδευση για στρατιωτικούς σκοπούς, όπως στη Γαλλία.
Μετά το 1890 οι πισίνες λειτουργούσαν κυρίως ως λουτρά για τους εργάτες και τους μετανάστες των μεγάλων αστικών κέντρων. Προοδευτικά οι πισίνες μετατράπηκαν σε μεγάλα κέντρα αναψυχής, ενώ στον 20ό αιώνα πια έχουμε τον καθαρό διαχωρισμό της πισίνας, είτε ως χώρο άθλησης, είτε ως χώρο αναψυχής.
Ο τουρισμός είναι ίσως ένας από τους βασικούς παράγοντες που επέδρασαν στον πολλαπλασιασμό των πισινών -ιδιωτικών και δημόσιων- για να φτάσει να αποτελέσει το απόλυτο ταξικό σύμβολο επίδειξης υψηλού κοινωνικού στάτους.
Η πισίνα, όπως καταλαβαίνουμε, ήταν το σκηνικό για μεγάλες κοινωνικές αλλαγές: προκάλεσε μια επανεκτίμηση της σχέσης με το σώμα και του τι θεωρείται «ευπρεπές», δημιούργησε έναν νέο κοινωνικό χώρο συναναστροφής αλλά και άθλησης και προώθησε νέα πρότυπα ομορφιάς και κοινωνικής καταξίωσης.
Στην Ελλάδα η πισίνα του Ζαππείου, το Εθνικό Κολυμβητήριο, κατασκευάστηκε το 1938 και ήταν η πρώτη πισίνα ολυμπιακών διαστάσεων και η μοναδική για δεκαετίες. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, φιλοξένησε το πρώτο πρωτάθλημα κολύμβησης και αποτέλεσε πόλο έλξης αθλητών και θεατών, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των αθλημάτων του υγρού στίβου. Στην Αθήνα θα συναντήσουμε κατά καιρούς τη λειτουργία δημόσιων λουτρών αναψυχής, ενώ το Κλειστό Κολυμβητήριο της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων θα κατασκευαστεί από τον Δημήτρη Φατούρο το 1959 και πέρα από τις τεχνικές απαιτήσεις για φωτισμό, αερισμό, μονώσεις και ακουστική, ο αρχιτέκτονας θα επιχειρήσει να αντιμετωπίσει και τις ιδιόμορφες ψυχολογικές και αισθητικές απαιτήσεις του κλειστού κολυμβητηρίου.
Στο ταξίδι μας στους χώρους της πισίνας γνωρίζουμε αθλητές και ερασιτέχνες κολυμβητές όλων των ηλικιών, ολυμπιονίκες, προπονητές, παιδιά αλλά και παράγοντες συλλόγων των υδάτινων σπορ, της κλασικής, καλλιτεχνικής και τεχνικής κολύμβησης, της υδατοσφαίρισης και των καταδύσεων, ενώ περιηγούμαστε και σε πισίνες αναψυχής -δημόσιες και ιδιωτικές- επιχειρώντας να προσφέρουμε μια δροσερή βουτιά στους θεατές του τελευταίου επεισοδίου αυτού του κύκλου.
Στο ντοκιμαντέρ εμφανίζονται αλφαβητικά οι: Αλέξιος Αλεξόπουλος (πρόεδρος Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου), Χρήστος Αφρουδάκης (αθλητής πόλο – Ναυτικός Όμιλος Βουλιαγμένης), Αναστασία Βαρελίδη (Ναυτικός Όμιλος Βουλιαγμένης), Έλια Βεργανελάκη (ηθοποιός), Νώντας Γέρου (καθηγητής Φυσικής Αγωγής – προπονητής κολύμβησης), Δημήτριος Γιακουμάτος (πρόεδρος Σωματείου Νηρέας), Χάρης Γιακουμάτος (αθλητής πόλο, ελεύθερος επαγγελματίας), Σπύρος Γιαννιώτης (προπονητής κολύμβησης στον Πανελλήνιο, ολυμπιονίκης), Βαλίσια Γκότση (σχεδιάστρια μόδας), Ελευθερία Γκουζούνα (προπονήτρια καλλιτεχνικής κολύμβησης – Νηρέας), Παυλίνα – Ελένη Ζερβογιάννη (ιδιωτική υπάλληλος), Παναγιώτα Ζυμαράκου (προπονήτρια κολύμβησης Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου), Παναγιώτης Ζυμβραγάκης (προπονητής πόλο), Ευγενία Κακούρη (Δικηγόρος), Στυλιανή Λαζάρου (πρόεδρος Ναυτικού Ομίλου Βουλιαγμένης), Βίκυ Μαϊδανόγλου (ηθοποιός), Αντιόπη Μελιδώνη (προπονήτρια, αργυρή ολυμπιονίκης στο πόλο), Σπήλιος Μεσσήνης (προπονητής κολύμβησης), Σπύρος Μεσσήνης (προπονητής κολύμβησης), Λυδία Μουτσάτσου-Λάλλη (Ναυτικός Όμιλος Βουλιαγμένης), Παναγιώτης Μπακόλας (προϊστάμενος Τμήματος Φροντίδας Αθλητικών Εγκαταστάσεων Δήμου Χαλανδρίου), Βικτώρια Μπαμπανάτσα (Ναυτικός Όμιλος Βουλιαγμένης), Στέλλα Παναγοπούλου (σχεδιάστρια μόδας), Δημήτρης Παπουτσής (προπονητής τεχνικής κολύμβησης), Θοδωρής Πλατάνου (ομότιμος καθηγητής ΤΕΦΑΑ), Αντιγόνη Ρουμπέση (προπονήτρια, αργυρή ολυμπιονίκης στο πόλο), Σύλβια Σαβράμη (προπονήτρια συγχρονισμένης κολύμβησης), Αθανασία Σουσάνη (Ναυτικός Όμιλος Βουλιαγμένης), Γιάννης Σταμίρης (ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών), Κωνσταντίνα Τορίμπαμπα (υπεύθυνη Επικοινωνίας Hilton), Νικολάια Τριανταφύλλου (δικηγόρος), Θανάσης Τσουρινάκης (εκπαιδευτικός), Έλενα Χριστούλη (αντιδήμαρχος Οικονομικών, Διοίκησης και Κοινωνικής Πολιτικής του Δήμου Χαλανδρίου), Πανίκος Χρυσοστόμου (πρώην πρωταθλητής κολύμβησης), Κατερίνα (αθλήτρια κολύμβησης – Νηρέας), Θανάσης (αθλητής κολύμβησης – Νηρέας).
Σκηνοθεσία-σενάριο: Μαρίνα Δανέζη.
Διεύθυνση φωτογραφίας: Δημήτρης Κασιμάτης – GSC.
Μοντάζ: Χρήστος Γάκης.
Ηχοληψία: Κώστας Κουτελιδάκης.
Μίξη Ήχου: Δημήτρης Μιγιάκης.
Διεύθυνση παραγωγής: Τάσος Κορωνάκης.
Αρχισυνταξία: Ηλιάνα Δανέζη.
Έρευνα αρχειακού υλικού: Ήρα Μαγαλιού.
Οργάνωση παραγωγής: Στέφανος Ελπιζιώτης, Χρυσηίδα Τριανταφύλλου.
Β΄ κάμερα: Θάνος Τσάντας.
Μουσική σήματος: Blaine L. Reininger.
Τίτλοι αρχής – Motion Graphics: Κωνσταντίνα Στεφανοπούλου.